Verdwenen jongemannen, naar het Vreemdelingenlegioen ?
Tot het einde van de jaren ’50 van de vorige eeuw, was één van de vermoedens die al snel opkwam als een jongeman plotseling was verdwenen, dat deze mogelijk dienst had genomen in het Franse Vreemdelingenlegioen. Veelvuldig was dit reden voor een bericht in de krant, zoals het bovenstaande voorbeeld uit mei 1939, waar het gelijk 4 jongemannen betrof.
Veel wist de gemiddelde burger meestal niet over het Vreemdelingenlegioen, maar wel was in het collectieve geheugen gegrift: “eenmaal erin kom je er nooit meer uit”.
In de praktijk kwam het er dat meestal op neer, dat indien de jongeman volgens de Franse wet meerderjarig was, dus ouder dan 18, hij vast zat aan een contract van 5 jaar.
Verschillende zeer verontruste ouders schreven in de tijd voor 1940 een brief aan de Nederlandse Gezant in Parijs en vroegen om hulp.
Wie deze ouders er op geattendeerd had dat deze mogelijk hulp kon bieden is uit deze brieven niet op te maken.
Veel kon de Gezant, en de Nederlandse autoriteiten in het algemeen, meestal niet doen, behalve dan wat duidelijkheid verschaffen.
Een enkele keer leken zijn acties echter wat meer succes te hebben.
Toeval
Het opmerkelijke aan de volgende briefwisseling, uit de periode juni – juli 1939, van een verontruste vader met de consul-generaal in Parijs, is dat de naam van de zoon niet genoemd werd.
De zoon te identificeren op basis van de naam van de vader en die zijn adres leek eigenlijk niet haalbaar.
Uiteindelijk kwam het toeval te hulp.
Een bevriende historicus vroeg mij in november 2021 naar informatie over de Engelandvaarder en verzetsman Pieter Gerbrands.
Uit mijn archief rolden, alleen, de brieven van een verontruste vader met de naam Gerbrands, wiens zoon mogelijk naar het Franse Vreemdelingenlegioen was gegaan.
Het leek te toevallig dat deze zoon Pieter Gerbrands was.
Heel langzaam drong echter het besef door dat dit toch wel eens het geval zou kunnen zijn.
Na, verder onderzoek, waarbij het woonadres een cruciale rol speelde, kon uiteindelijk alleen geconcludeerd worden dat dit inderdaad zo was.
Een opmerkelijke aanvulling op het toch al bijzondere levensverhaal van deze man.
Verontruste ouders
Op 26 juni 1939 schreef een zeer verontruste R. [ Roelof ] Gerbrands volgende brief aan de consul-generaal te Parijs.
26 juni 1939, Leiden
Leiden, 26 Juni 1939
Weledelgestrenge Heer,
Beleefd verzoek ik U mij met de volgende aangelegenheid die voor ons van zoo bijzonder groot belang is, wel te willen helpen, indien U dat mogelijk is. Voor alle te nemen moeite betuig ik U bij voorbaat mijn oprechten dank.
Mijn 19jarige zoon, student aan de Universiteit alhier heeft in zeer verspannen toestand eergister het ouderlijk huis verlaten zonder bericht achter te laten. Van een meisje, waarmee hij omgang had sedert eenige maanden, vernamen wij vandaag, dat hij tegen haar gezegd had deinst te zullen nemen in het Fransche Vreemdelingenlegioen, indien ze niet met hem naar Indië wilde, waar [ hij ] over eenige jaren een betrekking zal kunnen krijgen (Hij studeert nu onder contract met het N.I. Gouv., moet dus later naar Indië). Nu wil zij niet met hem mee, wat hij zich blijkbaar zoo aangetrokken heeft, dat hij er zijn heele schitterende toekomst voor vergooien wil door naar het Vreemdelingenlegioen te gaan.
Zou het nu misschien mogelijk zijn dat U dat Vr. verzocht hem niet aan te nemen, b,v, omdat hij minderjarig is.
Ik weet natuurlijk niet, of het mogelijk is, dat U hierop invloed kunt uitoefenen, maar dan vergeeft U mij wel, dat ik U lastiggevallen heb, want U begrijpt in welk een toestand wij ons hier bevinden.
Met de meeste hoogachting,
Uw dw. dn.
R. Gerbrands, Lorentzkade 45, Leiden. Holland)
Op 28 juni 1939 kwam de brief aan bij het Consulat Genéral des Pays Bas.
De brief werd gekenmerkt met in rood potlood de letter T F en het gestempelde nummer 3358.
Met potlood werd er bij geschreven Tichelaar.
Nog diezelfde dag reageerde de consul-generaal met volgende brief:
28 juni 1939, Parijs
Parijs, 28 juni 1939.
TF/3358
S/AD
Dadelijk na ontvangst van Uw schrijven van 26 dezer, heb ik aan het bureau van het Vreemdelingenlegioen alhier doen informaren of U zoon zich daar reeds had gemeld, Het antwoord luidde ontkennend. Ik zal eerlang nog eens inlichtingen inwinnen, doch indien het mocht blijken dat Uw zoon zich voor dat legioen heeft doen inschrijven, zal er helaas wel geen mogelijkheid zijn hem daaruit weder te doen ontslaan, aangezien hij ouder is dan 18 jaar.
De Consul-Generaal
Den Heer R. Gerbrands
Lorentzkade 45,
Leiden.
Vier dagen later was de zoon weer thuis, niet geheel in goede doen, maar toch.
De vader bedankte de consul-generaal en zorgde er ook voor dat zijn zoon het in Parijs geleende geld van het Consulaat terug betaalde:
30 juni 1939, Leiden
Leiden 30 juni 1939
Weledelgestrenge Heer,
Heden kregen wij onze zoon heelhuids, zij het dan ook in totaal overspannen toestand weer thuis. Uit zijn verwarde woorden maakte ik op, dat hij bij U geld geleend had. Indien dit zoo mocht zijn, zou ik dat natuurlijk gaarne ten spoedigste vergoeden.
U ten zeerste dank zeggend voor de genomen moeite hoogachtend,
R Gerbrands Lorentzkade 45
Deze brief kwam op 1 juli 1939 aan bij het Consulat Genéral des Pays Bas.
Gekenmerkt werd de brief wederom met in rood potlood de letters T F en nu het gestempelde nummer 3438.
Met potlood werd er weer bijgeschreven Tichelaar.
De passage “bij U geld geleend had” werd onderstreept. Met zwarte pen werd onderaan de brief genoteerd “op 28 Juni 39 frs 50.-“.
Het dossier sluit af met volgende postwissel van 4 juli 1939 uit Zutphen, met als afzender P.R. Gerbrands.
Jeugd
Pieter Roelof Gerbrands werd op 7 juli 1919 in Menado, Celebes, geboren als zoon van Roelof Gerbrands en Mina Schut. Zijn vader was onderwijzer van beroep.
1936
In 1936, 17 jaar oud, werd Pieter Gerbrands aangewezen als candidaat-Indisch ambtenaar.
1938
In 1938 slaagde Pieter Gerbrands voor het taalkundig candidaatsexamen indologie.
Voor het jaar 1938/39 was Pieter Gerbrands tweede assessor bij het bestuur van de Indologen-Vereeniging.
1940
Toen in Mei 1940 de oorlog uitbreekt, woont hij aan de Lorentzkade 45 in Leiden.
Tijdens de inval van het Duitse leger in Nederland was hij als buitengewoon dienstplichtige militair actief in Limburg.
Op 12 september 1941 slaagde Pieter Gerbrands voor zijn studie econ. doct. ex. indologie.
Engelandvaarder
Samen met zijn vriend Arnout Bergmann beraamde hij een plan om naar Engeland te gaan.
Op 21 december 1941 vertrokken ze en via België, Frankrijk, Spanje en Portugal bereikten ze uiteindelijk per schip de Verenigde Staten.
Vandaar reisden ze door naar Canada. Daar kregen ze een vliegopleiding.
Eind oktober 1942 vertrok hij in een groep naar Engeland. Daar kwamen ze op 17 december 1942 aan.
Acties voor Bureau Inlichtingen
Voor zijn acties voor het Bureau Inlichtingen zie:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Pieter_Roelof_Gerbrands
Onderscheidingen
Voor zijn activiteiten tijdens de Tweede Wereldoorlog ontving Pieter Gerbrands volgende onderscheidingen:
- Kruis van Verdienste
Datum Koninklijk Besluit 25-02-1943 No. 11 Registernummer 338
Mutatie Nederland – voorbereiden en uitvoeren plan tot ontsnapping uit bezet Nederland en na vele moeilijkheden Engeland bereikt.
- Bronzen Leeuw
Datum Koninklijk Besluit 30-08-1948 No. 8 Registernummer 765
Mutatie Nederland – Parachutist/marconist/Inlichtingendiensten, koeriersverbinding naar Zuid-Frankrijk tot stand gebracht.
- The Military Cross (UK)
- Bronze Star Medal (US)